Om zazen te beoefenen concentreren wij ons totaal op onze houding. Onze rug goed verticaal, de kin ingetrokken, drukken we de hemel naar boven met de top van ons hoofd en drukken we de aarde neerwaarts met onze knieën. Onze schouders zijn goed ontspannen, onze buik ontspannen, we ademen diep in en uit door de neus, we volgen onze ademhaling en we volgen onze gedachten niet. We laten alle mentale creaties voorbijgaan, tot op het punt dat we uiteindelijk niets meer doen, zelfs niet meer zazen beoefenen, t.t.z. tot op het punt dat onze beoefening onbewust en natuurlijk wordt, zonder dat er een interventie van ons persoonlijk bewustzijn nodig is, van onze persoonlijke wil.
Zolang dat we zazen beoefenen is er een ego dat iets doet, dat intervenieert. Op dat moment kan zazen een aantal verdiensten opleveren, bijv. een betere concentratie. Maar wanneer we niets meer doen, wanneer het ons ego is dat niet meer zazen beoefent dan wordt zazen sterker dan ons persoonlijk bewustzijn en dan brengt zazen ons letterlijk boven de limieten van ons persoonlijk ego. Deze zazen heeft de kracht om ons te bevrijden van de transmigratie, samsara genaamd. Dit is de zazen van Boeddha. Natuurlijk wanneer we dit onderricht horen dan krijgen we zin om deze zazen van Boeddha te beoefenen. We zeggen onszelf dat zazen op een natuurlijke, onbewuste en automatische manier beoefend moet worden. We hebben dan de neiging om elke interventie van onze wil, van ons persoonlijk bewustzijn, te verwerpen. In realiteit zijn beide aspecten echter belangrijk: de bewuste praktijk en de onbewuste praktijk, de wil en het loslaten. Wanneer we enkel met onze persoonlijk wil beoefenen dan putten we ons uit. Maar indien we enkel het loslaten privilegiëren, de onbewuste en natuurlijke beoefening dan lopen we het risico dat onze oude mentale gewoontes de overhand nemen.
Over dit onderwerp, in de Gakudo-yojin-shu, is meester Dogen zeer duidelijk. Hij zegt: ‘wanneer je de weg van Boeddha begint te bestuderen dan moet je naar een meester gaan, zijn onderricht te aanhoren en beoefenen in overeenstemming met dit onderricht. Op dat moment moet je iets goed begrijpen: de Dharma onderhoudt je en jij onderhoudt de Dharma. Wanneer jij het bent dat de Dharma onderhoudt dan ben jij sterk en de Dharma zwak. Wanneer daarentegen de Dharma jou onderhoudt dan is de Dharma sterk en ben jij zwak. En hij voegt hieraan toe: ‘maar deze twee aspecten zijn steeds aanwezig in de Dharma van Boeddha.’
Anders gezegd, voor de beoefening van zazen zoals voor de beoefening in ons leven zijn er momenten in dewelke we bewuste controle moeten uitoefenen op wat we beoefenen en andere momenten op de welke we beter loslaten. Maar we kunnen niet steeds in dezelfde modus functioneren.
In ons sociale leven enkel maar loslaten dit werkt niet. Er zijn veel momenten waar we moeten nadenken, beslissingen nemen en onze wil moeten gebruiken. Dit is de werking van het mentale. Zoals ik reeds gezegd heb, wanneer we niet op deze manier functioneren dan ontsnapt er een diep aspect van ons leven volledig, heel de dimensie van de harmonie met de Dharma, met de kosmische orde die zich realiseert op het moment van loslaten, wanneer we denken boven de gedachte, wanneer het hishyrio bewustzijn ons aanstuurt. Wanneer we deze ervaring herhalen, dan wordt deze onbewuste en natuurlijke zazen beoefening de bron van ons leven. We kunnen er op regelmatige tijdstippen hier terug naar komen maar we moeten er niet aangehecht geraken om slechts op deze manier te functioneren, anders creëren we een nieuwe illusie, een nieuwe oorzaak van lijden. Want wanneer een sesshin gedaan is dan keren we terug naar het sociale leven en we merken dan dat we niet steeds op deze manier kunnen functioneren. Dus wanneer we deze twee manieren tegenover elkaar zetten in plaats van ze te harmoniëren dan voelen we steeds een intern conflict. Daarom wenst men soms om zich op te sluiten in een tempel, om dit soort van conflict te vermijden, in de hoop altijd op een natuurlijke, onbewuste en automatische manier te kunnen beoefenen. In het volgen van een regelmatige gyoji waar we quasi geen enkele beslissing moeten nemen, enkel op eenvoudige manier de regels te volgen. Wanneer we deze keuze maken dan kunnen we moeilijk de anderen helpen. Want het merendeel van de mensen hebben steeds in de wereld geleefd. Dus de houding van monniken die bodhisatva’s zijn, is in het vinden van een evenwicht in hun eigen leven en in het onderrichten van dit evenwicht aan anderen. Met periodes van retraites zoals sesshins, ango’s en periodes van terugkeer naar het sociale leven.
Zelfs tijdens sesshins zijn er periodes om bewust na te denken en andere om onbewust na te denken, in het bijzonder moeten de verantwoordelijken nadenken hoe ze bepaalde zaken organiseren, beslissingen nemen. Beginnelingen hebben het hier soms moeilijk mee. Wanneer ze bewust nadenken om een probleem op te lossen dan overspoelt deze gedachte volledig hun geest. Daarna kunnen ze nog moeilijk volledig zazen beoefenen en stoppen ze niet met het denken aan hun taken, de organisatie, ze lukken er niet in om hun beslommeringen te laten voorbijgaan. Wanneer we iets vorderen in de praktijk dan kunnen we meer en meer sneller van de ene manier van denken in de andere komen. En dit steeds volledig in het hier en nu te zijn.
Hier en nu, wat is hier belangrijk? Zich enkel maar volledig concentreren op het belangrijke punt van hier en nu, zonder onze geest zich te laten bevuilen door onze mentale beslommeringen. Op deze manier houden we een vrije en frisse geest, steeds nieuw, zelfs in het midden van de verschijnselen van ons hedendaagse leven. Op deze manier heeft een sesshin ons echt een levenskunst geleerd die ons toelaat om de weg te beoefenen in al de omstandigheden van ons leven. En op deze manier nirvana te realiseren, t.t.z. de vrede in onze geest, in samsara, in de agitaties van de verschijnselen, zonder samsara en nirvana tegen over elkaar te plaatsen, maar door ze in harmonie te brengen.
Roland Yuno Rech Sesshin in Godinne november 2012